Pierwsza z trzech części powieści historycznych napisanych przez Henryka Sienkiewicza w latach 1884-1888. Akcja Ogniem i mieczem rozgrywa się w latach 1648-1651 w okresie powstania Chmielnickiego na Ukrainie. Pozostałe części Trylogii to "Potop" i "Pan Wołodyjowski".
Pan Wołodyjowski, Zagłoba i Kmicic to bohaterowie niezapomniani, których znają wszystkie pokolenia Polaków. Akcja pierwszego tomu rozgrywa się w XVII wieku. Na tle tragicznego konfliktu polsko-ukraińskiego, wojen polsko-kozackich i powstania Bohdana Chmielnickiego autor opisuje historię miłości Jana Skrzetuskiego do pięknej Heleny Kurcewiczówny.