Latarnik

Lata 70. XIX wieku, odludna wyspa na Morzu Karaibskim. Emigrant polityczny Skawiński, powstaniec i tułacz, obejmuje posadę latarnika. Kiedy w jego ręce przypadkowo trafia egzemplarz „Pana Tadeusza” – święta księga polskiej emigracji – w bohaterze budzą się spychane do podświadomości uczucia narodowe. Pisarz przeciwstawia romantyczny powrót w obręb polskości naturalistycznemu studium starości i potrzebie odpoczynku, wprowadzając do utworu niebywały ładunek psychologiczny. Zdaniem badaczy literatury „Latarnik” to szczytowe osiągnięcie Sienkiewicza w dziedzinie krótkich form prozatorskich, a także ogniowo cyklu nowel patriotycznych zapoczątkowanego tekstem „Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela”.