Jedna z licznych nowel pióra najwybitniejszej polskiej prozaiczki XIX wieku – Elizy Orzeszkowej. W utworze z roku 1884 pisarka porusza kluczową dla pozytywistów kwestię pracy u podstaw. Główna bohaterka „A… B… C…”, Joanna Lipska, naucza pisania i czytania po polsku. Jej uczniami są dzieci z ubogich rodzin, wynagrodzenie zaś przybiera formę drobnych sąsiedzkich przysług. Kobieta nie tylko niesie kaganek oświaty, ale też zapobiega germanizacji młodych Polaków. Pewien donos sprawia jednak, że musi ona odpowiedzieć przed sądem za prowadzenie nielegalnej szkoły. Czy zagrożona surowymi represjami Joanna zrezygnuje ze swej misji?